Gezondheid voor het oprapen

9 lokale praktijkvoorbeelden van preventie door sport en bewegen, voeding en cultuur

Het aantal jongeren met mentale problemen groeit. De helft van alle volwassenen heeft overgewicht. En één op de tien mensen voelt zich ernstig eenzaam. Je kunt mensen een pil geven of therapie, maar de preventieve kracht van sport, bewegen, voeding en cultuur krijgt steeds meer aandacht. Negen lokale praktijkvoorbeelden.

Tekst: Marije van Dodeweerd

Wat doe je zelf aan cultuur? Dat was de eerste vraag die ik stelde als ik een deelsessie begeleidde over de preventieve kracht van sport, bewegen, voeding en dus cultuur. Mensen bezochten musea en festivals, speelden piano, vierden dorpsfeesten en knutselden met hun kinderen. Eén keer vroeg iemand grappend of het maken van een wijnwandeling in Frankrijk ook cultuur was. Daar gingen we met zijn allen over stemmen. En ja hoor, de meerderheid vond het maken van een wijnwandeling ook cultuur (hoewel het op ‘gezonde voeding’ natuurlijk vette minpunten scoorde).

In het kader van het Gezond en Actief Leven Akkoord, Sportakkoord II en Integraal Zorg Akkoord organiseerden VSG en VNG voorjaar 2024 bijeenkomsten door het hele land. Ik ben er op 19 geweest en zo reisde ik van een partycentrum in Sliedrecht tot aan het circuit van Assen. Zelfs tijdens de laatste deelsessie hoorde ik nog nieuwe dingen van de buurtsportcoaches, beleidsmedewerkers en andere deelnemers. Dit is wat ik heb geleerd.

De preventieve kracht van sporten en bewegen: kom gezellig meewandelen

Bijna één op de twee volwassenen heeft overgewicht. Hoe krijg je mensen in beweging? In de deelsessie heb ik veel geleerd van de mensen die daar dagelijks mee bezig zijn. Dit bijvoorbeeld: mensen die niet sporten, willen wel sporten als je het bewegen noemt. Mensen die niet bewegen, willen wel bewegen als het niet al te uitdagend is en ze na afloop nog lekker even kunnen blijven kletsen met een kopje koffie. “Verkoop het niet als bewegen”, zei iemand, “maar als een leuke en gezellige activiteit.” Mensen die niet sporten omdat ze een kleine portemonnee hebben, willen wel bewegen als het goedkoop is en ze kunnen meedoen in hun spijkerbroek en gympen.

En daarna ontstaat de magie want, mensen die niet bewegen worden vrolijker als ze dat wel gaan doen. Een arts die was gaan wandelen met een aantal van haar diabetespatiënten had gedurende een half jaar hun gezondheid gevolgd. Die was ook aanmerkelijk vooruit gegaan. In het begin stonden de deelnemers na honderd meter hijgend tegen een muur. Maar hoe vaker ze gingen, hoe verder ze kwamen en na een tijdje organiseerden de deelnemers de wandelsessies ook gewoon zelf.

Drie voorbeelden die me zijn bijgebleven:

  1. Je kunt in een regio alle wandelinitiatieven en -groepen bundelen onder één paraplu of op één website zodat huisartsen makkelijk kunnen doorverwijzen (en dat gebeurt dan massaal).
  2. Ga met sportverenigingen in gesprek over hoe zij hun vereniging aantrekkelijker kunnen maken voor mensen die rustig aan willen sporten (en haal zo die mega-doelgroep van 65+’ers binnen!).
  3. Luister naar inwoners en pas je aanbod aan. In een gemeente wilden ouderen niet wandelen, maar wel salsa dansen. En in een andere gemeente wilden migrantenvrouwen vooral met elkaar sporten (en toen ze eenmaal waren begonnen vonden ze dat zo leuk, dat ze hun kinderen ook op sportles deden. Geweldig toch?).

De preventieve kracht van voeding: stap voor stap veranderen

Voor elke euro die wordt uitgegeven aan voorlichting over gezond eten, wordt er tweeduizend euro uitgegeven aan reclame voor ongezonde voeding. Welke invloed heb je dan nog als gemeente? Zeker als mensen niet ‘betutteld’ willen worden.

Daar ging het vaak over tijdens de deelsessies, maar er was altijd een hoopvol iemand die zei dat het er niet om gaat dat dingen niet meer mogen, maar dat er een keuze komt. Na school kun je je kind nog steeds die liga geven als je dat echt graag wilt. En in de sportkantines mag er nog gewoon snoep worden verkocht, maar we leggen het een meter naar achteren en het fruit een meter naar voren. En er was één man – en zijn opmerking heb ik regelmatig herhaald – die zei: “We hebben er 30 jaar over gedaan om zo dik te worden als we nu zijn en het gaat weer 30 jaar duren voordat onze gewoonten weer veranderd zijn.” We moeten niet zomaar opgeven, bedoelde hij. En ik denk dat het klopt. Inmiddels vinden de meeste mensen het normaal dat rokers even naar buiten lopen als ze een sigaret opsteken. Dat was vroeger wel anders.

Drie voorbeelden die me zijn bijgebleven:

  1. De uitbater van een schoolkantine gaf het menu een gezonde impuls. Grootste succes: het broodje kip is nu bruin, heeft meer sla en minder zout en verkoopt nog even goed.
  2. Sportkantines maak je stapje voor stapje gezonder. Mensen moeten namelijk wennen aan verandering en je moet experimenteren met welk gezond aanbod wel en niet werkt.
  3. Een paar gemeenten geven ouders met een laag inkomen wekelijks een tas met verse groenten en recepten voor hun baby. De eerste keer krijgen ze er ook een staafmixer en diepvriesbakjes bij.

De preventieve kracht van cultuur: je blik kunnen verbreden

Maar hoe zit het nu met de preventieve kracht van cultuur, waar ik dit verhaal mee begon? Onderzoek laat keer op keer zien dat cultuur kan helpen om lekker in je vel te zitten, om je te verhouden tot de wereld en zo ook bijdragen aan je gezondheid; fysiek, maar vooral mentaal. Maar cultuur ligt niet voor iedereen voor het oprapen. En dat heeft niet alleen met geld te maken, maar soms ook gewoon of je ermee in aanraking komt of niet.

Wie helpt mensen de weg naar cultuur te vinden als zij die weg zelf niet kennen? Door zichtbaar te maken wat er al is, zeiden mensen. Bijvoorbeeld door bij welzijn op recept ook door te verwijzen naar het aanbod in kunst en cultuur. Er zijn genoeg creatieve activiteiten waar mensen zelf dingen kunnen maken. Ook zijn er steeds meer scholen die na de reguliere lessen cultuur aanbieden zodat jongeren hun blik kunnen verbreden. Het is bovendien belangrijk om uit te vogelen wat specifieke groepen van inwoners nog missen op het gebied van cultuur en te kijken of je zulk aanbod kunt helpen opbouwen als gemeente.

Drie voorbeelden die me zijn bijgebleven:

  1. Koren voor ouderen met dementie. Er zijn koren waar ouderen meezingen én koren die voor hen optreden.
  2. Jongeren met mentale problemen vinden in een cultuurcentrum een plek om zich op een creatieve manier te uiten en ervaren weer wat het is om onbezorgd iets leuks te doen.
  3. Kinderen in Groningen maken een toneelstuk over de aardbevingen en verwerken zo de emotionele spanning en pijn die de aardbevingsschade heeft achtergelaten.

Nieuwe regiobijeenkomsten in het najaar

Het waren 19 mooie sessies van VSG en VNG met vele mooie voorbeelden die laten zien dat gezondheid voor het oprapen ligt als je meer inzet op sport en bewegen, voeding en cultuur. En het leuke is: dit najaar is er weer een nieuwe ronde van bijeenkomsten met nieuwe interessante deelsessies. Check vooral de data en het programma!

Verder lezen

Aan de slag met de preventieve kracht van sport en bewegen

Aan de slag met de preventieve kracht van voeding

 Aan de slag met de preventieve kracht van cultuur