« Terug naar overzicht

Wat werkt echt binnen interventies gericht op sportblessurepreventie?

Sportblessures in Nederland

Naast de positieve aspecten van sporten, brengt sporten ook risico's met zich mee op sportblessures. Bij de jeugd (10-19 jaar) en jong volwassenen (20-24 jaar) komen blessures vaak voor. In 2013 liep de groep jeugdige sporters (10-19 jaar) samen 1,9 miljoen blessures op, waarbij meer dan één miljoen blessures betrekking hadden op de onderste extremiteiten (heup, knie, enkel/voet, boven- en onderbeen). Veertig procent van deze blessures werd medisch behandeld. In 2013 waren ongeveer 25.000 blessures aan de onderste extremiteiten bij jeugdige sporters zo acuut/ernstig dat de jeugdige sporter zich meldde op een SpoedEisende Hulp (SEH) afdeling van een ziekenhuis. Bij de jeugd en jong volwassenen leiden blessures aan de onderste extremiteiten tot hoge medische kosten (>€50 miljoen per jaar). Ook hebben blessures aan de onderste extremiteiten maatschappelijke consequenties zoals school- en arbeidsverzuim. De meest risicovolle sporten voor het optreden van blessures aan de onderste extremiteiten zijn naast hardlopen vooral de pivoterende teamsporten voetbal, hockey, volleybal, basketbal en korfbal.

Sportblessures in 2013; naar leeftijd en geslacht

 

Sportblessurepreventie

Het ontstaan van sportblessures is multifactorieel en wordt met vele risicofactoren geassocieerd. Deze risicofactoren kunnen in twee hoofdcategorieën worden verdeeld, namelijk in externe risicofactoren die omgevingsgebonden zijn (o.a. weeromstandigheden, onsportief gedrag), en in interne risicofactoren die persoonsgebonden zijn (o.a. geslacht, overgewicht). De interne en externe risicofactoren kunnen als beïnvloedbaar en niet-beïnvloedbaar worden gekenmerkt. Interne niet-beïnvloedbare risicofactoren voor sportblessures zijn onder andere geslacht, leeftijd en eerder opgelopen blessures. Interne beïnvloedbare risicofactoren zijn onder andere overgewicht, onvoldoende herstel en onvoldoende spierkracht.

Ter vermindering of voorkoming van sportblessures worden preventieve interventies ontwikkeld en toegepast die voornamelijk gericht zijn op het beïnvloeden of weghalen van interne beïnvloedbare risicofactoren. Op basis van de beschikbare informatie over risicofactoren voor sportblessures zijn er in de afgelopen twee decennia vele interventies ter voorkoming van sportblessures ontwikkeld en geëvalueerd. Eén van de meest recent toonaangevende voorbeelden is de interventie van de Fédération Internationale de Football Association (FIFA): de FIFA 11+. De FIFA 11+ is een effectief gestructureerd warming-up programma om de alertheid en neuromusculaire controle van voetballers en voetbalsters te verbeteren ter voorkoming van voetbalblessures. Uit meerdere studies is gebleken dat deze interventie een blessurereductie van 40 tot 50% mogelijk maakt. Om te zorgen dat sportblessurepreventieve interventies hun beoogde doelgroepen optimaal bereiken, is er recentelijk ook veel aandacht geweest voor implementatie. Ondanks al deze inspanningen blijven sportblessures een omvangrijk maatschappelijke probleem. Daarom is het van belang om sportprofessionals van effectieve interventies of onderdelen daarvan te voorzien ter voorkoming van sportblessures. Echter, de vraag ontstaat welke onderdelen van effectieve interventies er voor zorgen dat deze interventies daadwerkelijk effectief zijn.

Het begrip werkzame elementen

Een preventieve interventie die effectief is ter voorkoming van sportblessures (of andere ziekten c.q. aandoeningen) stoelt op verschillende onderdelen, oftewel werkzame elementen. Werkzame elementen (in het Engels core elements of essential elements) worden gedefinieerd als onderdelen van een interventie die gecombineerd ervoor zorgen dat die specifieke interventie de gewenste uitwerking heeft. Belangrijk hier zijn zowel de inhoudelijke elementen die voortkomen uit de theorie, onderzoek of literatuur, als ook de praktische elementen c.q. uitvoeringsaspecten die betrekking hebben op de context en doelgroep van een interventie.

Het Nederlands Instituut voor Sport en Beweging (NISB, nu Kenniscentrum Sport) en Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) Centrum Gezond Leven (CGL), in samenwerking met Trimbos-instituut, hebben de Interventiedatabase Gezond en Actief Leven geïnitieerd. In deze database zijn ruim 1.800 interventies op verschillende gebieden opgenomen. Het erkende aanbod bestaat uit interventies die door een onafhankelijke commissie op kwaliteit zijn beoordeeld. In deze database wordt inzicht gegeven in de kwaliteit en effectiviteit van de erkende interventies en bijhorende werkzame elementen. Voor sportblessurepreventie zijn anno 2015 zeven erkende interventies in de Interventiedatabase Gezond en Actief Leven opgenomen. Omdat deze interventies voor een bepaalde doelgroep en context effectief zijn, passen sportprofessionals interventies op onderdelen meestal aan bij de uitvoering in hun specifieke praktijk. Daarom ontstaat de vraag op welke werkzame elementen effectieve sportblessurepreventieve interventies gebaseerd zijn en of deze interventies overstijgende, gemeenschappelijke werkzame elementen hebben.

Kapstok voor werkzame elementen van effectieve sportblessurepreventief interventies

Op basis van gegevens uit de wetenschappelijke literatuur, experts en behoefteonderzoeken onder verschillende actoren in de sport, blijkt dat in essentie de effectiviteit van sportblessurepreventieve interventies afhankelijk is van inhoud gerelateerde werkzame elementen, doelgroep gerelateerde werkzame elementen en uitvoer gerelateerde werkzame elementen.

Een voorwaarde voor effectieve sportblessurepreventieve interventies is dat het juiste werkzame element gerelateerd aan de inhoud van een interventie wordt gebruikt om te zorgen dat een of meerdere (interne of externe) risicofactoren van een sportblessure worden beïnvloed en/of weggehaald. Een oefening gericht op kniestabiliteit zou bijvoorbeeld als inhoud gerelateerd werkzaam element kunnen worden gezien om de proprioceptie van de knie te vergroten en voorstekruisbandletsel bij pivoterende sporters te voorkomen. Inhoud gerelateerde werkzame elementen komen voornamelijk voort uit theorieën, wetenschappelijke literatuur of empirische onderzoeken.

Essentieel is ook dat de juiste werkzame elementen gerelateerd aan de doelgroep van een interventie worden toegepast om de desbetreffende specifieke doelgroep optimaal te kunnen bereiken. Daarvoor dient onderscheid te worden gemaakt tussen georganiseerde en ongeorganiseerde sporters. Georganiseerde teamsporters kunnen bijvoorbeeld via hun trainers of verzorgers worden bereikt: het inbedden van een oefening gericht op kniestabiliteit (inhoud gerelateerd werkzaam element ter voorkoming van voorstekruisbandletsel) binnen de huidige training van pivoterende sporters kan hier als doelgroep gerelateerd werkzaam element worden gezien. Een ander doelgroep gerelateerd werkzaam element kan het screenen van de knieblessuregeschiedenis door verzorgers/(sport)fysiotherapeuten zijn zodat pivoterende sporters met een verhoogd risico op voorstekruisbandletsel kunnen worden geïdentificeerd. Ongeorganiseerde sporters zijn per definitie moeilijker te bereiken. Ongeorganiseerde hardlopers kunnen bijvoorbeeld via een hardloopblad of een hardloopevenement worden bereikt.

Ook is het  essentieel dat de juiste werkzame elementen gerelateerd aan de uitvoer van de interventie worden gebruikt ter bevordering van de uitvoeringskwaliteit. Zo kan een mondelinge en visuele instructie over de juiste uitvoer van een oefening gericht op kniestabiliteit (inhoud gerelateerd werkzaam element ter voorkoming van voorstekruisbandletsel) gegeven worden tijdens een training (doelgroep gerelateerd werkzaam element) waarbij de trainer van pivoterende sporters vorm geeft aan dit werkzame element. Deze mondelinge en visuele instructie zorgt voor de gewenste kwaliteit van uitvoering van de eerder genoemde oefening en kan hier als uitvoer gerelateerd werkzaam element worden gezien. Bij ongeorganiseerde sporters kan mondelinge en visuele instructie ook een uitvoer gerelateerd werkzaam element zijn waarbij een video vorm geeft aan dit werkzame element.

De werkzame elementen van de effectieve interventie ‘Versterk je enkel, voorkom blessures’

Om het aantal herhaalde enkelblessures bij volleyballers te verminderen is de interventie ‘Versterk je enkel, voorkom blessures’ ontwikkeld. Deze interventie bestaat uit een programma die de trainer voorziet van 20 basisoefeningen op en naast een oefentol die bewezen effectief zijn ter voorkoming van herhaalde enkelblessures. Daarnaast bevat het programma een aantal variaties op elke basisoefening, een oefenschema en informatie over brace- en tape gebruik. Het programma voorziet de trainer elke week van vier voorgeschreven oefeningen die als onderdeel van elke warming-up moeten worden uitgevoerd. De interventie wordt aan de trainers overgedragen via een themabijeenkomst waarin zij geïnformeerd worden over preventie van enkelblessures. Bij de ontwikkeling van de interventie ‘Versterk je enkel, voorkom blessures’ is gebruik gemaakt van onderzoek onder volleyballers en hun trainers/coaches.

‘Versterk je enkel, voorkom blessures’

De interventie ‘Versterk je enkel, voorkom blessures’ is in de Interventiedatabase Gezond en Actief Leven gekenmerkt als een interventie met goede aanwijzingen voor effectiviteit. De volgende werkzame elementen van de interventie ‘Versterk je enkel, voorkom blessures’ zorgen daadwerkelijk voor het gewenste effect bij volleyballers:

• Neuromusculaire training (inhoud gerelateerd werkzame element): omdat een verzwakte neuromusculaire functie rondom het enkelgewricht een risicofactor voor enkelletsels is, bevat de interventie een neuromusculaire training gebaseerd op 20 bewezen effectief oefeningen. Door het uitvoeren van deze oefeningen (drie keer per week gedurende acht weken) wordt de musculaire functie rondom het enkelgewricht versterkt waardoor de stabiliteit van de enkel verbeterd en enkelletsels voorkomen worden.
• Enkelbrace (inhoud gerelateerd werkzame element): een enkelbrace is effectief bewezen om de maximale ‘rek’ vooral aan de laterale enkelzijde te beperken en de inversiebeweging van het enkelgewricht tegen te gaan waardoor enkelletsels kunnen worden voorkomen.
• Tape (inhoud gerelateerd werkzame element): enkeltape is effectief bewezen om de maximale ‘rek’ vooral aan de laterale enkelzijde te beperken en de inversiebeweging van het enkelgewricht tegen te gaan waardoor enkelletsels kunnen worden voorkomen.
• Trainers/coaches (doelgroep gerelateerd werkzame element): om effectief te zijn is het essentieel dat de interventie de doelgroep (volleyballers) bereikt. Daardoor wordt de interventie in de bestaande trainingen ingebed zodat trainers/coaches voor informatie- en instructieoverdracht over de interventie kunnen zorgen.
• Specifiek trainersmateriaal (uitvoer gerelateerd werkzame element): de trainingsmateriaal sluit aan bij de behoefte van de trainers en volleyballers (eenvoudig toepasbaar in training, sportspecifiek, wetenschappelijk onderbouwd). Daardoor wordt de uitvoer van de interventie optimaal gewaarborgd.
• Themabijeenkomst (uitvoer gerelateerd werkzame element): de Nederlandse Volleybal Bond organiseert regelmatig themabijeenkomsten kennis en een goede instructie overgedragen wordt op trainers over het onderwerp sportblessurepreventie en het optimaal gebruiken van de interventie. Dit is bepalend voor de juiste uitvoering van de interventie.

Tot slot

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) Centrum Gezond Leven (CGL) heeft aan VeiligheidNL gevraagd om een overzicht van werkzame elementen voor sportblessurepreventie te maken, ook voor interventies bedoeld voor ongeorganiseerde sporters. In analogie met de interventie ‘Versterk je enkel, voorkom blessures’ zullen dus andere erkende sportblessurepreventieve interventies in de komende periode ontleden worden. 

Uitgever(s): VeiligheidNL,

Auteur(s)

Klik op de auteur meer artikelen te zoeken van deze auteur.

Vincent Gouttebarge
Ellen Kemler
Judith Kuiper
VeiligheidNL

---

Tags van dit artikel

Klik op de tag meer artikelen te zoeken met deze tag.

blessurepreventie
risico's
sportblessures
veiligheid

---