Jary Göbel, adjunct-directeur van De Hoorn en AquaRijn
Op het eerste zicht lijken de mogelijkheden voor zwembaden om een bijdrage te leveren aan de preventie van ziekten en aandoeningen beperkt. Zwemmen en GALA (Gezond en Actief Leven Akkoord): past dat wel bij elkaar? Toch laat een drietal projecten zien dat er in én om het water op dit vlak juist heel veel kan worden georganiseerd, en met verrassend positieve resultaten. Om die mogelijkheden te onderkennen moeten beheerders en medewerkers eerst en vooral anders naar hun bad leren kijken.
Tekst: Jeroen Kuypers
Jary Göbel is al het grootste deel van zijn werkzame leven actief in de zwemwereld, vroeger onder meer als medewerker van de KNZB, Sportfondsen Nederland, SRO en nu als adjunct-directeur van twee zwembaden, De Hoorn en AquaRijn, in Alphen aan den Rijn. Van vastgeroest denken of een hokjesgeest is bij hem geen sprake. “Een zwembad bestaat uit een bassin, maar ook uit een perron, een horecaruimte, een parkeerplaats, misschien ook een zonneweide. We moeten leren dat die ruimtes om het bassin heen niet alleen maar dienen als opstap of uitstap voor het water. Wat wij bijvoorbeeld hebben gedaan is van onze fietsenstalling een opstap- en oplaadplek te maken van duo-fietsen. Dat deden we in samenwerking met Fietsmaatjes. Zwembaden staan sowieso vaak al aangegeven als halte van een fietsroute. De meest bijzondere gasten die we in dat opzicht hebben gehad was na de pandemie een tweetal mannen. Een van beiden ging fietsen met een ander die maandenlang op de intensive care had gelegen met corona. De ex-patiënt had een lange revalidatie achter de rug en was nog steeds aan het herstellen. De twee fietsten van ons naar Zoeterwoude, waar ze vóór de brouwerij van Heineken met zelf meegebracht bier hebben getoast op het leven.”
Dansfinale
Om dit te faciliteren moet een zwembadmedewerker naar buiten stappen met een sleutel. Dat past niet in de dagelijkse routine, maar is belangrijk om de gastvrijheid van de accommodatie te vergroten. Want dát is de grote uitdaging voor elk zwembad, meent Jary Göbel: nieuwe doelgroepen aantrekken en bestaande vaker en langer in het bad krijgen. Het handvat dat een akkoord als GALA aanreikt past daarom perfect in de nieuwe strategie die een openbaar zwembad hoe dan ook moet ontwikkelen in deze tijd. “Voor de bestaande doelgroepen maken we hiervoor gebruik van technologie. Zo hebben we een groot scherm geïnstalleerd waarmee we tijdens de vakantieperiodes filmvoorstellingen voor kinderen organiseren, tot honderdvijftig deelnemers.
Zo wordt ons zwembad gebruikt voor de werving van deelnemers voor de Gouden Dans in de ‘Week tegen Eenzaamheid’.
We gebruiken LED techniek om de ouders meer te betrekken bij zwemlessen en bij het afzwemmen. Als er bijvoorbeeld een minuut lang wordt gewatertrappeld, tellen wij de seconden zichtbaar af tot nul op het scherm. Voor de nieuwe doelgroepen leggen we contacten buiten onze vaste cirkel. Zo wordt ons zwembad gebruikt voor de werving van deelnemers voor de Gouden Dans in de ‘Week tegen Eenzaamheid’. Ouderen die op zoek zijn naar contactmogelijkheden schrijven zich in oktober in voor een dansfestijn en oefenen met hun partner tot de finale half april. Het kan in, maar ook om het water. Maar je kunt dat als zwembadorganisatie niet allemaal zelf verzinnen of van de grond krijgen. Het is van groot belang dat je hiervoor samenwerkt met organisaties die zich voor de doelgroep in kwestie inzetten. In het kader van ‘Eén tegen Eenzaamheid’ zijn dat seniorenorganisaties. Omdat ‘eenzaamheid’ trouwens geen fijne weerklank heeft, hebben wij deze term eigenhandig veranderd in ‘De Week voor Verbinden en Ontmoeten’. Dat smoelt beter. En tenslotte hebben wij ook niet voor niets een officieel erkend buurthuis bij onze twee zwembaden gekregen. Dat is zeven dagen in de week open. Ook daar kunnen we dus mensen ontvangen, zeker als het bad gesloten is.”
Valpreventie in het water
Zwemmen, dat is wat het merendeel van de bezoekers doet, maar horizontaal door het water bewegen is slechts één optie. Verticaal bewegen, door bijvoorbeeld aquajoggen of aquafitness, is een bijzondere efficiënte manier om spieren en gewrichten te trainen en het uithoudingsvermogen te verbeteren. In het water weegt het lichaam tien keer minder dan op het land (door de sterk verminderde zwaartekracht) maar ondervindt het tegelijkertijd 75% procent meer weerstand dan in de lucht. Je bent stukken lichter en tegelijk gaan je spieren over tot een veel grotere inspanning. De hartslag gaat omlaag, waardoor die grotere inspanning toch geen problemen creëert, de druk op de longen neemt toe, waardoor deze een grotere inhoud gaan produceren. Al deze voordelen gelden ook bij zwemmen maar in sterk mindere mate, omdat het lichaam horizontaal slechts druk van één kant (de voorkant) ervaart en niet van alle zijden. Ze maken het zwembassin dé ideale plek om ouderen te leren hoe ze een val kunnen voorkomen, zegt Martin Witte, medeoprichter van Quality Movement, dat onder andere trainingen en opleidingen voor bewegen in water verzorgt. “En de cijfers liegen er niet om, wat de gevolgen van vallen betreft. Drie jaar terug waren er 105.000 bezoeken aan spoed eisende hulp omdat ouderen gevallen waren. De meest voorkomende letsels zijn aan heupen, polsen en hoofd, en die vergen veel tijd om te genezen. Elke dag overlijden er bovendien 14 Nederlanders ten gevolge van een valpartij, vaak in hun eigen huis. Dat zijn cijfers om van te schrikken en wat ons nog meer schrik moet aanjagen is dat ze waarschijnlijk met 50% zullen stijgen vanwege de vergrijzing.”
Verticaal bewegen in water zou veel meer moeten worden beoefend, en niet enkel in het zwembad.
Wandelen in Water
Het gros van de slachtoffers is boven de tachtig of zelfs boven de negentig. Het gros van deze kwetsuren en de lange revalidatie erna, had voorkomen kunnen worden als deze ouderen hadden geleerd hoe ze gezonder en veiliger kunnen bewegen. Het belang van dergelijke cursussen in het zwembad staat dus buiten kijf, maar volgens Martin Witte zouden we als samenleving veel meer kunnen doen als we ons niet pas op het probleem concentreren wanneer het zich aandient. “De beste vorm van preventie is ervoor te zorgen, dat die juiste bewegingen die ouderen nodig hebben om een val te voorkomen of te stuiten, een reflex geworden zijn. Zulke reflexen moet je jong aanleren, en dat is waar het nu bij veel ouderen aan mankeert. We moeten dus beginnen bij de jeugd. Het schoolzwemmen moet terug maar we moeten ons niet langer beperken tot horizontaal bewegen. Verticaal bewegen in water zou veel meer moeten worden beoefend, en niet enkel in het zwembad, wat mij betreft. Toen ik in Corsica was, zag ik hoe ouderen aan het wandelen waren in zee. Dit eiland heeft een enorme kustlijn en inwoners en toeristen maken daar dankbaar gebruik van. Maar ook Nederland heeft veel stranden en veel binnenwateren. In Alphen aan de Rijn is dat al uitgeprobeerd, in samenwerking met de Koninklijke Reddingsbrigade. Zo sla je twee vliegen in één klap: de jeugd oefent, maar de brigadisten doen dat ook.”
Niet te krampachtig
De jeugd begint bij de geboorte. Onderdeel van het denkproces dat tot het GALA-akkoord heeft geleid is dat de eerste duizend dagen van iemands leven reeds een sterk stempel drukken op de duizenden erna. We moeten kinderen dus een kansrijke start geven. Bewegen in water helpt baby’s en peuters zich beter te ontwikkelen, maar volgens Titeke Postma, die met haar bedrijf ProPultz eveneens trainingen en opleidingen voor zwembaden verzorgt, concentreren we ons daarbij teveel op de voor de hand liggende voordelen. “Baby’s en peuters die al vroeg met zwemwater in aanraking komen, zullen vervolgens sneller leren zwemmen. Voor de ouders is het bovendien quality time met hun kind, waarbij ze ook nog eens op een leuke manier in contact komen met generatiegenoten. Maar met een baby kun je nog veel meer doen in het water, mits je maar weet wat en hoe. Dankzij de opwaartse druk is een baby bijvoorbeeld beter in staat de beweging te maken die bij het draaien hoort. Op de commode kost dat veel meer inspanning, waardoor het kind langer moet oefenen en vaker faalt, in het water gaat dat bijna vanzelf. De baby zal dat allemaal uit zichzelf uitproberen, op voorwaarde dat de ouder die het vasthoudt dat niet te krampachtig doet. De taak van de trainer is de ouder het evenwicht te helpen vinden tussen vrij laten en veiligheid bieden. Het kind zal dat aanvoelen en weten: ik kan gerust bewegen, want ik word beschermd. Op die manier kun je baby’s en peuters helpen om al die bewegingen te oefenen die bij de verschillende stadia van hun motorische ontwikkeling horen. Ze zullen daardoor eerder en beter graaien, draaien, kruipen enzovoorts, niet alleen wegens dat oefenen maar ook doordat het water hen helpt meer zelfvertrouwen te ontwikkelen.”
Minstens zo belangrijk is dat er voldoende aandacht is voor het sociale element.
Denken in dagdelen
‘Een tegen eenzaamheid’, ‘Valpreventie bij Ouderen’ en ‘Kansrijke Start’ – drie uitdagingen van GALA waarvoor het zwembad een centrale rol kan vervullen. Het enige obstakel lijkt daarbij de rand van het bassin. De doelgroepen moeten het zwembad op hun netvlies hebben en de rekensom in tijd moet een positiever uitkomst krijgen. “Je moet reizen naar en van het zwembad, je omkleden en douchen – met name veel ouderen zien daar tegenop als dat allemaal voor slechts één uurtje bewegen in het water is,” stelt Martin Witte. “Daarom is het belangrijk als organisator in dagdelen te gaan denken, met meer dan één activiteit. Minstens zo belangrijk is dat er voldoende aandacht is voor het sociale element. Koffie drinken tussendoor, misschien zelfs een lunch in de horecafaciliteit. Wanneer je als zwembad het vervoer organiseert met een busje, wanneer je leert werken met wijkverenigingen, krijg je vanzelf een sociale dynamiek. Zo kan het zwembad een ontmoetingsplek worden. Op den duur ontstaat er dan ook een prikkel vanuit de groep. ‘Hé, Leontien is er nog niet. Ik ga haar effe bellen.’ Het begint echter allemaal bij een verandering in denken bij de zwembadbeheerders en -medewerkers. Zolang die het bad blijven zien als een bak water met een rand eromheen, zullen we in dit opzicht blijven trappelen. De clou is nu juist dat het zwembad veel méér is dan alleen een bassin.”
| Tips |
|